परराष्ट्र मन्त्रालयको भनाइ: भारतका विकास परियोजनाहरू आफ्ना साझेदार देशहरूको आकांक्षा र आवश्यकताहरूबाट प्रेरित छिन्।
भारतले आफ्नो विकास सहायता रणनीतिमा महत्वपूर्ण कदम अगाडि बढाउँदै, पहिलो पटक रुपी-निर्धारित लाइन अफ क्रेडिट भारत विकास र आर्थिक सहायता योजना अन्तर्गत मोरिशस सरकारलाई प्रदान गरेको छ। यस लाइन अफ क्रेडिटको मूल्य  ४८७.६० करोड भारतीय रुपैयाँ छ र यसले मोरिशसमा करिब १०० किलोमिटर पुराना पानी पाइपलाइनहरूको प्रतिस्थापनलाई वित्तपोषण गर्नेछ, जसले भारतको आर्थिक र कूटनीतिक पहुँचमा नयाँ मीलका पत्थरको रूपमा कार्य गर्नेछ।

यो अप्रत्याशित रुपी-निर्धारित लाइन अफ क्रेडिट भारतका लागि एक महत्वपूर्ण विकास हो, जसले यसको विदेशी सहायता कार्यक्रममा व्यापक परिवर्तनलाई जनाउँछ, जुन परम्परागत रूपमा डलर-निर्धारित ऋणहरूले प्रभुत्व गरेको छ। यो लाइन अफ क्रेडिट  भारतीय स्टेट बैंकले अनुदानात्मक शर्तहरूमा वित्तपोषण गर्नेछ, जसले भारतलाई विश्व दक्षिणका विकास परियोजनाहरूका लागि विश्वसनीय साझेदारको रूपमा थप मजबुत बनाउनेछ।

बाह्य मामिला मन्त्री एस. जयशंकरले आफ्नो मोरिशस समकक्षी मनीश गोबिनलाई औपचारिक प्रस्ताव गरेका थिए, जुन अब मोरिशस सरकारले स्वीकृत गरेको छ, भारतको विदेश मन्त्रालयले बिहीबार (अक्टोबर १७, २०२४) जनाएको छ।

पानी पाइपलाइन प्रतिस्थापन परियोजना मोरिशसमा एक तात्कालिक पूर्वाधार आवश्यकता समाधान गर्नेछ। देशका धेरै क्षेत्रमा विद्यमान पानी आपूर्ति नेटवर्क पुरानो भएपछि, करिब १०० किलोमिटर पुराना पाइपलाइनहरूको प्रतिस्थापनले द्वीप राष्ट्रभर पानीको पहुँच र व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण सुधार ल्याउने अपेक्षा गरिएको छ। यस परियोजनाले पानी वितरणको विश्वसनीयता मात्र वृद्धि गर्नेछैन, तर यसले स्थिर र सुरक्षित पानी आपूर्तिमा योगदान गरेर सार्वजनिक स्वास्थ्य परिणामहरूलाई पनि सुधार गर्नेछ।

भारतको लाइन अफ क्रेडिट मोरिशसका जनताको दैनिक जीवनमा ठोस योगदानको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ, जसले पूर्वाधारको एक प्रमुख चुनौतीलाई सम्बोधन गर्दछ।
“यो विश्व दक्षिणका देशहरूको समग्र सामाजिक-आर्थिक विकासप्रति भारतको दीर्घकालीन प्रतिबद्धताको अर्को उदाहरण हो। भारतका विकास परियोजनाहरू साझेदार देशहरूको आकांक्षा र आवश्यकताबाट प्रेरित हुन्छन्,” विदेश मन्त्रालयले भन्यो।

परम्परागत रूपमा, भारतले आफ्नो लाइन अफ क्रेडिट अमेरिकी डलरमा प्रदान गरेको छ, तर रुपी-निर्धारित लाइन अफ क्रेडिट को सुरुवात एक रणनीतिक परिवर्तनको रूपमा मानिन्छ। यस लाइन अफ क्रेडिटलाई भारतीय रुपियाँमा निर्धारण गरेर, भारतले आफ्नो मुद्रा अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्ने प्रयासलाई अगाडि बढाइरहेको छ, जसले अन्तर्राष्ट्रिय लेनदेनमा यसको प्रयोगलाई प्रोत्साहित गर्छ र द्विपक्षीय व्यापार प्रवाहलाई सुदृढ गर्छ। यो लाइन अफ क्रेडिटको भुक्तानी रुपियाँमा गरिनेछ, जसले भारतीय मुद्राको बाहिरको प्रवाह र स्वीकृति बढाउनेछ। यसले भारतको व्यापार र आर्थिक कूटनीतिमा दूरगामी प्रभाव पार्न सक्छ, किनकि यसले विदेशी मुद्रामा निर्भरता घटाउँछ र भारतको आर्थिक संप्रभुतालाई सुदृढ बनाउँछ।

भारतले रुपी-निर्धारित लाइन अफ क्रेडिट विस्तार गर्ने निर्णय विश्वका उदीयमान अर्थतन्त्रहरूले अमेरिकी डलरमा निर्भरता घटाउने प्रयाससँग मिल्दो छ। भारतका लागि, यो केवल यसको मुद्रा को अन्तर्राष्ट्रिय छवि बढाउने बारे मात्र होइन, तर मोरिशस जस्ता देशहरूसँग दीर्घकालीन व्यापार र लगानी साझेदारीलाई समर्थन गर्ने बलियो वित्तीय प्रणाली निर्माण गर्ने विषय पनि हो।

भारत र मोरिशसको अनूठो सम्बन्ध छ, जुन ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र जनसांख्यिकीय सम्बन्धद्वारा समर्पित छ। मोरिशसको १.२ मिलियन जनसंख्याको ७०% भन्दा बढी भारतीय मूलका छन्, र दुई देशबीचको सम्बन्ध औपचारिक कूटनीतिक सम्बन्धभन्दा पनि गहिरो छ।

लाइन अफ क्रेडिट त्यस समयमा आएको छ जब दुबै देशले कूटनीतिक सम्बन्धको ७५ औं वार्षिकोत्सव मनाइरहेका छन्। यसले भारतको "एक्ट ईस्ट" नीतिको व्यापक ढाँचासँग पनि मेल खाउँछ, जस अन्तर्गत भारतले एशिया र भारतीय महासागर क्षेत्रका देशहरूसँगको संलग्नता गहिरो बनाउन खोजेको छ।

लाइन अफ क्रेडिटको विस्तार गरिएको भारतीय विकास र आर्थिक सहायता योजना पहल भारतको प्रमुख विकास सहायता कार्यक्रम हो। यसले एशिया, अफ्रीका र क्यारिबियनमा पूर्वाधार, क्षमता निर्माण, र सामाजिक कल्याण परियोजनाहरूलाई समर्थन गर्ने उद्देश्य राख्छ। अनुदानात्मक ऋणहरू प्रदान गरेर, भारतले प्राप्तकर्ता राष्ट्रहरूलाई प्रमुख विकास चुनौतीहरू समाधान गर्न सक्षम बनाउँछ, जसले उनीहरूलाई कर्जाको भारी बोझबाट बच्न मद्दत पुर्याउँछ।

भारतीय विकास र आर्थिक सहायता योजना अन्तर्गत लाइन अफ क्रेडिटको संरचनाले परियोजनाहरूका लागि खरीद गरिएका सामान र सेवाहरूको एक भाग भारतीय कम्पनीहरूले प्राप्त गर्नुपर्छ भन्ने अनिवार्यतासमेत राख्छ।

 यसले एउटा जीत-जीतको स्थिति सिर्जना गर्दछ, जहाँ भारतीय फर्महरूले नयाँ बजारहरूमा पहुँच प्राप्त गर्छन् भने साझेदार देशहरूले उच्च गुणस्तरका उत्पादन र सेवाहरूबाट लाभ उठाउँछन्। यस अवस्थामा, पानी व्यवस्थापन र पूर्वाधारमा विशेषज्ञता भएका भारतीय कम्पनीहरूले मोरिशसमा परियोजनाबाट लाभ उठाउनेछन्, जसले दुबै देशबीचको आर्थिक सम्बन्धलाई थप मजबुत बनाउनेछ।

भारतको पहिलो रुपी-निर्धारित लाइन अफ क्रेडिट मोरिशसलाई, भारतको विकास सहायता रणनीतिमा महत्वपूर्ण परिवर्तनलाई रेखांकित गर्दछ। पानी पाइपलाइन परियोजनाको वित्तपोषणले मोरिशसमा एक प्रमुख पूर्वाधार आवश्यकता मात्र सम्बोधन गर्दैन, तर भारतले आफ्नो मुद्राको अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगलाई सुदृढ गर्ने, व्यापार सम्बन्धलाई गहिरो बनाउने र भारतीय महासागर क्षेत्रमा आफ्नो भू-राजनीतिक प्रभाव बढाउने रूपमा व्यापक रणनीतिक कदमको रूपमा कार्य गर्दछ।